1)<ABC=140^o : BD-ն նրա կիսորդն է, իսկ BE-ն՝ <DBC-ի: Ինչի՞ են հավասար <ABD-ն, <DBE-ն,<EBC-ն, <ABE-ն։

 <ABD=<DBC=140:2=70^o

<DBE=<EBC=70:2=35^o

<ABE=<ABD+<DBE=70+35=105^o

2)BD ճառագայթը ABC անկյունը բաժանում է երկու անկյունների, որոնցից մեկը 17^o -ով մեծ է մյուսից։Գտեք այդ անկյունները, եթե <ABC=77^o:

x+x+17=77 

2x+17=77 

2x=77-17=60 

x=60:2=30

<ABD=30^o 

<DBC=30+17=47^o

3)BD ճառագայթը ABC անկյունը բաժանում է երկու անկյունների, որոնցից մեկը 3 անգամ մեծ է մյուսից։Գտեք այդ անկյունները, եթե <ABC=120^o:

x+3x=120

4x=120 

x=120:4=30 

<ABD=30^o

<DBC=3.30=90^o

4)Կից անկյուններից մեկը 2 անգամ փոքր է մյուսից։Գտեք այդ անկյունները։

x+2x=180

3x=180

x=180:3=60 

<ABD=60^o

<DBC=2.60=120^o

5)BD ճառագայթը ABC անկյունը բաժանում է երկու անկյունների, որոնցից մեկը 23^o -ով փոքր է մյուսից։ Գտեք այդ անկյունները, եթե <ABC=155^o:

x+x-23=155 

2x=155+23  

2x=178  

x=178:2=89  

<DBC=89^o

<ABD=89-23=66^o

6)Կից անկյուններից մեկը 20^o -ով փոքր է մյուսից։ Գտեք այդ անկյունները։

x+x-20=180

2x=180+20

2x=200

x=200:2=100

<DBC=100^o

<ABD=100-20=80^o

1.Ինչպե՞ս է ձուկը կարողանում լողալ տարբեր խորություններում:
Ջրում տարբեր կենդանիների մարմնի միջին խտությունը քիչ է տարբերվում ջրի խտությունից,որը հնարավորություն է տալիս նրանց լողալու ջրի խորքերում կամ մակերևույթին։Ձկները դա անում են լողափամփուշտի օգնությամբ։

2. Ինչո՞ւ են սատկած ձկները բարձրանում ջրի երես:
   Սատկած ձկները լողում են ջրի երեսին,քանի որ այդ դեպքում ձկան մկաններն ամբողջությամբ թուլացած են և լողափամփուշտն առավելագույնս փքված վիճակում է։
   
3. Ինչո՞ւ մարդն ավելի հեշտ է լողում ծովի ջրում, քան քաղցրահամ ջրում:
   Աղի ջրի խտությունը մեծ է մարդու մարմնի միջին խտությունից,դրա համար ավելի հեշտ է լողում ծովի ջրում։
   
4. Բացատրեք, թե ինչպե՞ս է փրկարար օղակն օգնում մարդուն մնալ ջրի մակերևույթին:
   Փրկարար օղակը պատրաստվում է թեթև և ջրից թեթև նյութերից,որոնք չեն սուզվում ջրի մեջ։ Այս նյութերն ունեն մեծ լողունակություն, այսինքն՝ կարողանում են ջրի վրա մնալ։

     5.Եթե ափսեն ջրի մեջ իջեցնենք կողքով, ապա այն կխորասուզվի, իսկ եթե այն ջրի     վրա դնենք հատակը դեպի ներքև, կլողա: Ինչո՞ւ:
Ափսեի լողալը կամ սուզվելը կախված է նրանից, թե այն ինչպես է տեղադրվում ջրի մեջ։ Երբ այն մեծ մակերեսով դրվում է ջրի վրա, ջուրը կարողանում է ստեղծել բավարար վեր մղող ուժ՝ այն լողացնելու համար։

6. Ինչո՞ւ ծանր նավը լողում է ջրի երեսին, իսկ ջրի մեջ ընկած երկաթե փոքր պտուտակը սուզվում է:
   Մարմնի լողալը կախված է ոչ միայն նրա նյութից ու զանգվածից, այլ նաև՝ ձևից և ծավալից։ Նավը լողում է, որովհետև իր ձևի շնորհիվ մեծ վեր մղող ուժ է ստանում, իսկ պտուտակը սուզվում է, քանի որ փոքր է և քիչ ջուր է դուրս մղում։
   
7. Ինչպե՞ս է սուզանավը խորոսուզվում և բարձրանում ջրի մակերևույթ:
   Սուզանավերն ունեն հատուկ մեկուսախցեր,որոնք լցվում են ջրով։Այդ դեպքում սուզանավի ծանրության ուժը գերազանցում է արքիմեդյան ուժը և այն խորասուզվում է։Ջրի մակերևույթ դուրս գալու համար հզոր պոմպերով ջուրը դուրս է մղվում է մեկուսախցերից,սուզանավի ծանրության ուժը փոքրանում է արքիմեդյան ուժից և այն լողում է դեպի վեր։
   
8. Ի՞նչ է ցույց տալիս նավի ջրատարողությունը:
   Նավերը բնութագրվում են ջրատարողություն կոչվող մեծությամբ,այն հավասար է մինչև ջրագիծը խորասուզված նավի վրա ազդող արքիմեդյան ուժին։Շատ հաճախ ջրատարողություն ասելով հասկանում ենք նաև մինչև ջրագիծը խորասուզված նավի և բեռների ընդհանուր զանգվածը։
   

    9 Ինչո՞ւ ջրածնով լցված փուչիկը վեր է բրձրանում: Իսկ օդով լցված փուչիկն իջնում է ներքև:
Ջրածնով լցված փուչիկը բարձրանում է, որովհետև այն օդից թեթև է, իսկ օդով լցված փուչիկը չի բարձրանում, որովհետև նրա խտությունը մոտ է շրջակա օդին և վեր մղող ուժը չի կարող հաղթահարել նրա քաշը։

1. Փակագծերում տրված բառերից ընտրի՛ր ճիշտ բառաձևը  տվյալ նախադասության համար։

1. Լուրջ միջոցներ ձեռնարկելու (փոխարեն, փոխանակ) ռուսական դիվանագետները փոքրիկ միջոցներ ձեռնարկեցին։
2. Սպասվում էր հայ-ադրբեջանական (պաշտոնեական, պաշտոնական) նոր հանդիպումներ։
3. Երկյուղածությամբ մոտ գնացի ու (դողդոջուն, դողդոջյուն) ձեռքերով հանեցի ծրարը։
4. Այս առասպելական հերոսի մասին բազմաթիվ (ավանդույթներ, ավանդություններ) են ստեղծվել:
5. Այդ դեպքից հետո նրա հոգում մի տեսակ դառնության (զգացում, զգացմունք) էր մնացել:
6. (Խոսքը վերաբերում, վերաբերվում) է 5–րդ դարի հայ պատմիչների գործերին:
7. Գեղագիտությունը (հասկացություն, հասկացողություն) է տալիս գեղեցիկի մասին:
8. Չկարողանալով դիմադրել թշնամու հարձակումներին՝ բերդի փոքրիկ կայազորը (տեղի տվեց, տեղիք տվեց)։
9. Երկուսն էլ (ուսում, ուսմունք առած), առաջավոր հայացքների տեր երիտասարդներ էին։
10. Եվ հենց բլրի վրա էլ Արգիշտին (զարկեց, զարկ տվեց) իր վրանը։
11. Մոխրագույն մեգը բարձունքում հետզհետե (լուծվում, լուծարվում էր)։
12. Այդ մասին ասվել է (բազմիցս, բազմիցս անգամ):
13. Ընկերներիդ (հանդիպելուց, հանդիպելիս) չմոռանաս ասել այդ մասին։
14. Երեխան իր ծնողների հետ դուրս (եկավ, եկան) զբոսանքի։
15. Ոչ միայն չէր սովորել դասերը (այլ, այլև) դասի տեղն էլ չգիտեր։

2. Զույգ նախադասությունները միացրո՛ւ, մեկ բարդ նախադասություն դարձրո՛ւ՝քանի  ձևով կարող ես:

Փողոցի ծայրը բաժանվում է նեղ ճանապարհների: Դրանք տանում են դեպի այգիները:
Զրույցը լռում էր: Նրանք լսում էին ջրերի ձայնը:
Վեր բարձրանալիս որսորդը զգաց: Մեկը հետևում է իրեն:
Անունը Ծիրանի տափ է: Ծիրանի ոչ մի ծառ չկա այնտեղ:
Ժամանակին հսկաներ են ապրել: Իհարկե, այդ ձորերը նրանց համար առուներ են եղել:
Շինականին քարափի գլխի հովը դուր եկավ: Կալին կալսածը հեշտ կլիներ քամուն տալ:
Ես ուրախ կլինեմ: Ամեն ինչ կկարգավորվի:
Դու քաջ ես ու անձնվեր: Դու կարդարացնես մեր հույսերը:

Փողոցի ծայրը բաժանվում է նեղ ճանապարհների,դրանք տանում են դեպի այգիները:

Փողոցի ծայրը բաժանվում է նեղ ճանապարհների և դրանք տանում են դեպի այգիները:

Զրույցը լռում էր,նրանք լսում էին ջրերի ձայնը:

Զրույցը լռում էր,երբ նրանք լսում էին ջրերի ձայնը:

Վեր բարձրանալիս որսորդը զգաց, որ մեկը հետևում է իրեն:

Վեր բարձրանալիս որսորդը զգաց` մեկը հետևում է իրեն:

Անունը Ծիրանի տափ է,բայց ծիրանի ոչ մի ծառ չկա այնտեղ:

Անունը Ծիրանի տափ է,սակայն Ծիրանի ոչ մի ծառ չկա այնտեղ:

Ժամանակին հսկաներ են ապրել և իհարկե, այդ ձորերը նրանց համար առուներ են եղել:

Ժամանակին հսկաներ են ապրել,իհարկե այդ ձորերը նրանց համար առուներ են եղել:

Շինականին քարափի գլխի հովը դուր եկավ և կալին կալսածը հեշտ կլիներ քամուն տալ:

Շինականին քարափի գլխի հովը դուր եկավ,որովհետև Կալին կալսածը հեշտ կլիներ քամուն տալ:

Ես ուրախ կլինեմ,երբ ամեն ինչ կկարգավորվի:

Ես ուրախ կլինեմ, ամեն ինչ կկարգավորվի:

Դու քաջ ես ու անձնվեր և դու կարդարացնես մեր հույսերը:

Դու քաջ ես ու անձնվեր,դու կարդարացնես մեր հույսերը:

1.Հավասարասրուն եռանկյան հիմքը 2 անգամ փոքր է սրունքից, իսկ պարագիծը 50 սմ է։ Գտեք եռանկյան կողմերը։

x+2x+2x=50 

5x=50 

x=50:5=10 

2x=2.10=20 

Պատասխան՝10 սմ,20 սմ,20 սմ

2.Հավասարասրուն եռանկյան պարագիծը հավասար է 1մ-ի, իսկ սրունքը՝ 0,3 մ-ի։Գտեք հիմքի երկարությունը։

0,3+0,3=0,6

1-0,6=0,4 մ

Պատասխան՝0,4 մ

3.BC հիմքով ABC հավասարասրուն եռանկյան պարագիծը 40 սմ է, իսկ BCD հավասարակողմ եռանկյան պարագիծը 45 սմ։ Գտեք AB-ն և BC-ն։

BC=CD=BD=45:3=15 սմ

BC+AB+AC=40 սմ 

15+2AB=40 սմ  

2AB=40-15

2AB=25 

AB=25:2=12,5

AB=AC=12,5

4.Ապացուցեք, որ հավասարասրուն եռանկյան կողմերի միջնակետերը դարձյալ հավասարասրուն եռանկյան գագաթներ են։

AC=CB 

AD=DC 

CE=EB 

AF=FB 

AD=DC=CE=EB  

AF=FB  <A=<B  

Եռանկյունիներ ADF=FEB ըստ եռանկյունիների հայտարարության երկրորդ հայտանիշի,

Հետևաբար EF=DF 

Ուրեմն եռանկյուն DEF հավասարասրուն եռանկյուն է՝DF=EF

5.Գծեք հավասարասրուն եռանկյուն այնպես, որ հիմքի դիմացի անկյունը լինի․ա)սուր, բ)ուղիղ, գ)բութ։

ա)

բ)

գ)

6.Հավասարասրուն եռանկյան պարագիծը հավասար է 1մ-ի, իսկ հիմքը՝ 0,4 մ-ի: Գտեք սրունքի երկարությունը։

BC=0,4  

AB=AC=(1-0,4):2=0,6։2=0,3 մ

1)Ձևակերպեք եռանկյունների հավասարության երկրորդ և երրորդ հայտանիշները։
Երկրորդ հայտանիշ՝Եթե անկյան մեկ կողմը և նրա առնթեր անկյունները հավասարեն մյուս եռանկյան մեկ կողմի և նրա առնթեր անկյուններին, ապա անկյունները հավսար են։
Երրորդ հայտանիշը՝ Եթե եռանկյան բոլոր կողմերը հավասար են մյուս անկյան բոլոր կողմերին, ապա անկյունները հավասար են։

2)

1)AC=CE  BC=CD  <ACB=<DCE որպես հակադիր անկյուններ,Հետևաբար եռանկյունիներ ACB=DCE ըստ եռանկյունիների հավասարության առաջին հայտանիշի։

2)AB=BD AC=CD BC ընդհանուր կողմ է,Հետևաբար եռանկյունիներ ABC=BCD ըստ եռանկյունիների հավասարության երրորդ հայտանիշի։

3)NP=PQ  <MNP=<RQP,<NPM=<RPQ որպես հակադիր անկյուններ,եռանկյունիներ MNP=QRP ըստ եռանկյունիների հավասարության երկրորդ հայտանիշի։

4)BK ընդհանուր կողմ է <FBK=<KBE,<FKB=<EKB եռանկյունիներ BFK=BEK ըստ եռանկյունիների հավասարության երկրորդ հայտանիշի։

5)AB=CD  AD ընդհանուր կողմ է <BAD=<CDA հետևաբար եռանկյունիներ ABD=ACD,ըստ եռանկյունիների հավասարության առաջին հայտանիշի։

6)CB=BE  <E=<C  <EBD=<ABC,որպես հակադիր անկյուններ,եռանկյունիներ ABC=EBD ըստ եռանկյունիների հավասարության երկրորդ հայտանիշի։

7)LK=MN  LM=KN  LN ընդհանուր կողմ է, Հետևաբար եռանկյունիներ LKN=LMN ըստ եռանկյունիների հավասարության երրորդ հայտանիշի։

8)CB=DE  CE ընդհանուր կողմ է,<ECB=<DEC,եռանկյունիներ DEC=CBE ըստ եռանկյունիների հավասարության առաջին հայտանիշի։

9)BD ընդհանուր կողմ է,<ABD=<BDC <ADB=<DBC,եռանկյունիներ DAB=BCD ըստ եռանկյունիների հավասարության երկրորդ հայտանիշի։

10)AB=BN  AK=MN  <A=<N  Հետևաբար եռանկյունիներ ABK=MNB  ըստ եռանկյունիների հավասարության առաջին հայտանիշի։

11)CB=BE  <C=<E   CF=HE  Հետևաբար եռանկյունիներ BCF=BHE ըստ եռանկյունիների հավասարության առաջին հայտանիշի։

12)AB=CB  KA=CN  <A=<C,հետևաբար,<BAK=<BCN ուրեմն եռանկյունիներ KBA=CBN ըստ եռանկյունիների հավասարության առաջին հայտանիշի։

Ճարտարապետությունը

Վաղ միջնադարյան Հայաստանի արվեստում առաջատարը ճարտարապետությունն էր: Նրա զարգացման դեռևս վաղ փուլում (IV-VII դդ․) ստեղծվել են դասական շինություններ: Այս շրջանում էր, որ ձևավորվեց հայկական ազգային ճարտարապետությունը, որը մեծ չափով կապված էր քրիստոնեության հետ:

Սկզբում գերակշռող էր դեռ նախաքրիստոնեական ժամանակներից ժառանգված ճարտարապետական ոճը, որը հայտնի է «բազիլիկ» անվամբ: Այս ոճով կառուցված պաշտամունքային շինությունները երկարավուն են, ծածկը կրող սյունաշարերով բաժանված են մեկ, երեք կամ հինգ մասերի՝ այսպես կոչված նավերի: Տարածված էր հատկապես եռանավ տեսակը: Հայաստանի վաղ քրիստոնեական ճարտարապետության լավագույն հուշարձաններից է Էջմիածնի տաճարը, որը կառուցվել է նախաքրիստոնեական տաճարի տեղում 303 թ.։

Նոր կրոնն իր հետ բերեց տաճարաշինու աճարաշինության մի շարք հիմնական պահանջներ: V դ․ հաստատվեցին գմբեթավոր եկեղեցու երկու՝ գմբեթավոր բազիլիկ և կենտրոնագմբեթ տեսակները, որոնք իրենց կատարելությանը հասան VII դարում։ Այս դարաշրջանում կառուցված և մինչ օրս պահպանված կենտրոնագմբեթ տաճարի շատ տիպիկ օրինակ է հայկական ճարտարապետության գլուխգործոցներից մեկը՝ Սուրբ Հռիփսիմեի տաճարը։ Խաչաձև կենտրոնագմբեթ կառույցի եզակի օրինակ է նաև հայ ճարտարապետության մեկ այլ գլուխգործոց՝ Զվարթնոցի տաճարը, որի ավերակները գտնվում են Երևանից էջմիածին տանող ճանապարհին: Տաճարը կառուցվել է յոթնաստիճան պատվանդանի կենտրոնում, շրջանաձև հատակագծով։ Արտաքինից ներկայացնում է եռահարկ, աստիճանաբար նեղացող կենտրոնագմբեթ շինություն: Թե՛ Հռիփսիմեի, թե՛ Զվարթնոցի տաճարներն իրենց ճարտարապետական լուծումներով ազդեցություն են ունեցել Հայաստանի և այլ երկրների ճարտարապետությունների վրա։ Նման մեծածավալ կենտրոնագմբեթ կառույցների առկայությունը խոսում է նաև մաթեմատիկայի և հատկապես երկրաչափության խոր իմացության մասին, առանց որոնց հնարավոր չէր բարդ հորինվածքների և քարային կառույցների ճիշտ տեղաբաշխումը:

Քանդակագործություն և նկարչություն

Միջնադարյան մշակույթի ինքնատիպության խորհրդանիշն են խաչքարերը, որոնք խորհրդանշում են Քրիստոսի փրկագործությունը: Երևան եկան բարձրա քանդակներն ու հարթաքանդակները։ Շենքերի, եկեղեցիների, պալատների և կոթողների վրա քանդակվում էին զանազան պատկերներ, առանձին տեսարաններ, բուսական և երկրաչափական շատ հարուստ ու բազմազան զարդաձևեր: Տիրապետող էին կրոնական բովանդակությամբ քանդակները։ Շատ չեն, բայց կան նաև աշխարհիկ բովանդակությամբ քանդակներ, որոնցում տեղ են գտել վերնախավի կենցաղին, ինչպես նաև բնակչության առանձին զբաղմունքների վերաբերող պատկերներ:

Ճարտարապետական կառույցների ներքին հարդարման առավել արտահայտիչ ձևերից էին մնում խճանկարը և որմնանկարը։ Դրանցով են զարդարված եղել Դվինի Մայր տաճարը և Զվարթնոցը: Դրանք ևս կրոնական բովանդակությամբ զանազան պատկերներ, կենդանիներ և բույսեր են պատկերել։ Պահպանված լավագույն խճանկարներից են Երուսաղեմի տաճարի խճանկարները: Շատ ավելի սովորական և տարածված է եղել ձեռագիր գրքերի զարդարումը մանրանկարներով։

Թատրոն և երաժշտություն

Վաղ միջնադարյան Հայաստանում լայն տարածում ունեին նաև թատերական ներկայացումներն ու զվարճալիքները։ Ընդ որում՝ միջնադարյան թատրոնը բազմաբնույթ և բազմաժանր էր: Թատերական ներկայացումները կարևոր տեղ էին գրավում բնակչության կենցաղում: Կային թատերախմբեր, որոնք թափառում էին երկրով մեկ և ներկայացումներ տալիս։ Թափառական թատերախմբերը բաղկացած էին պարուհիներից, լարախաղացներից և ծաղրածուներից: Մի շարք ուղղակի և անուղղակի փաստեր վկայում են, որ Հայաստանում նախարարական ամրոցներն ունեցել են թատրոններ, բայց դրանց կառուցվածքի վերաբերյալ ոչ մի տեղեկություն չի պահպանվել։ Անգամ ստեղծվել են թատերական շինություններ՝ կանանց համար առանձնացված տեղերով։ ժողովրդի նման թատերասիրությունը հարուցել է հոգևորականների անհանգստությունը: Հայտնի են, օրինակ, կաթողիկոս Հովհաննես Մանդակունու (V դ.) քարոզները՝ ընդդեմ թատերական արվեստի։ Ներկայացումները հոգևորականներին դրդեցին թատերական տարրեր ներմուծել եկեղեցական ծեսերի մեջ։ Ստեղծվեցին կրոնական թեմաներով քրիստոնեական ծիսական ներկայացումներ:

Վաղ միջնադարյան կենցաղի անբաժանելի մասն էր նաև երաժշտությունը: Պատմիչների մոտ մի շարք վկայություններ կան ժողովրդական և աշխարհիկ երաժշտության մասին։ Տարածված էին գուսանական երգերը։ Դրանց կողքին V դ. սկզբնավորվեց և զարգացավ նաև հոգևոր երգը՝ օրհներգը, որը հետագայում կոչվեց շարական: Առաջին շարականագիրներից են Մեսրոպ Մաշտոցը, Սահակ Պարթևը, Մովսես Խորենացին և այլք: Ուշագրավ է, որ VIII դ. գործել է նաև կին շարականագիր Սահակդուխտ Սյունեցին: Նա շատ հմուտ է եղել երաժշտական արվեստում և ստեղծել է բազմաթիվ մեղեդիներ:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ առաջադեմ գաղափարներ է զարգացրել Անանիա Շիրակացին տիեզերագիտության և մաթեմատիկայի իր ուսումնասիրություններում:

Վաղ միջնադարյան Հայաստանում զարգացած ճյուղերն էին տիեզերագիտությունը և տոմարը, բժշկագիտությունը, աշխարհագրությունը և քարտեզագրությունը:

Առաջին հայ հեղինակը, որ օգտագործել է բնագիտության տվյալներն իր աշխատությունում, Եզնիկ Կողբացին է: Սակայն բնական և ճշգրիտ գիտությունների հիմնադիրը VII դ. աշխարհահռչակ գիտնական Անանիա Շիրակացին է:

2. Վերլուծի՛ր: Ե՞րբ է սահմանվել Հայոց մեծ թվականը: Ինչո՞վ էր դա կարևոր:

554 թ. Դվինի երկրորդ ժողովում սահմանվեց Հայոց մեծ թվականը, որի սկիզբը համարվում է 552 թ. հուլիսի 11-ը:

3. Պարզաբանի´ր: Ինչո՞ւ միայն քրիստոնեության ընդունմամբ հնարավոր չէր պահպանել մշակութային առանձնահատկությունները և միասնականությունը:

4. Ճանաչի՛ր ազդեցությունը։ Ի՞նչ փոփոխություններ կրեց քանդակագործությունը: Ինչպիսի՞ բովանդակությամբ քանդակներն էին տիրապետող, ինչո՞ւ:

5. Ինչո՞ւ էր եկեղեցին անհանգստացած ժողովրդի թատերասիրությամբ:

Անգամ ստեղծվել են թատերական շինություններ՝ կանանց համար առանձնացված տեղերով։ ժողովրդի նման թատերասիրությունը հարուցել է հոգևորականների անհանգստությունը:

6. Ի՞նչ բնույթի կառույցներ են մեզ ավելի շատ հասել վաղ միջնադարից: Ինչո՞վ է դա բացատրվում։

Վաղ միջնադարում հայ գրականությանը զուգահեռ բուռն վերելք ապրեցին նաև բնական գիտությունները, արվեստն ու ճարտարապետությունը։ Ընդ որում` զարգացումը չընթացավ անտիկ գիտության, արվեստի ու ճարտարապետության հետ խզման ճանապարհով։ Ճիշտ հակառակը՝ ընթացավ ավանդվածի հիման վրա, առանձին գծերի վերարժևորմամբ և համադրությամբ:

7. Պատկերացրու, որ դու կինոռեժիսոր ես և պետք է վավերագրական ֆիլմ նկարահանես գմբեթավոր եկեղեցիների մասին: Գրի՛ր ֆիլմի համառոտ սցենար՝ օգտվելով տեքստից և համացանցից:

Ինչի՞ն հատկապես ուշադրություն կդարձնես։ Ինչո՞ւ:

Ես կմտածեի, ամենաշատը ժանրի մասին։ Մտածելուց հետո ես կպատրաստեի շատ հետաքրքիր ֆիլմ

Պայքար թագավորության պահպանման համար

Նորաստեղծ թագավորության առջև ծառացել էին ներքին և արտաքին մի շարք խնդիրներ։ Առաջին հերթին հարկավոր էր ապահովել երկրի ներքաղաքական կայունությունը և ամրապնդել պետությունը։ Աշոտ I-ը (885-890) և նրան հաջորդած որդին՝ Սմբատ I-ը (890-914), իրենց ենթարկեցին կենտրոնախույս հայ ավատատերերին Վասպուրականում, Գուգարքում, Ուտիքում, Արցախում և Հայաստանի այլ շրջաններում, ինչպես նաև Հայաստանի հարավում առաջացած արաբական ամիրայությունների ամիրաներին: Այդպիսով հայկական հողերի մեծագույն մասը միավորեցին իրենց իշխանության ներքո: Պակաս կարևոր չէր Արաբական խալիֆայության և Բյուզանդական կայսրության նկատմամբ դիրքորոշման հարցը: Մինչ այդ Աշոտ I-ը բավականին հավասարակշիռ քաղաքականություն էր վարում և երբեք ընդդեմ արաբների չմիացավ բյուզանդական ուժերին: Սակայն հավասարակշռությունն աստիճանաբար խախտվեց հօգուտ Բյուզանդիայի: Դա դրսևորվեց հատկապես Սմբատ I-ի կառավարման տարիներին։ Խալիֆայությունը սկսեց միջամտել Հայաստանի ներքին գործերին՝ Բյուզանդիայի հետ շփումները չեզոքացնելու նպատակով։ Չնայած Սմբատ I-ի որոշ հաջողություններին՝ երկիրը մտավ տևական պատերազմների մի շրջան: Նրա դեմ այս անգամ պայքարում էր արաբների աջակցությունը վայելող Գագիկ Արծրունին: Երկիրը պառակտված էր, և թագավորի զինական ուժերն անկարող էին դիմադրել։ Երկրի հետագա ավերումը կանխելու նպատակով արաբներին հանձնված Սմբատ I արքան Ատրպատականի ամիրա Յուսուֆի կողմից 914 թ․ մահապատժի ենթարկվեց։ Ամբողջ սրությամբ դրված էր Հայոց թագավորության լինել-չլինելու հարցը. քայքայվել էին պետական հաստատությունները, կառավարման համակարգն ու բանակը, նվաճված էին թագավորության բազմաթիվ քաղաքներ և բերդեր:

Այդ օրհասական պահին հայոց թագավորության պահպանման գործը ստանձնեց երիտասարդ թագաժառանգ Աշոտը՝ Աշոտ II Երկաթը (914-928), որն իր պատվանունը ստացավ համառ մարտերի և ճկուն ռազմավարության, ինչպես նաև խիզախության ու տոկունության շնորհիվ։ Բազմաթիվ ճակատամարտերից ամենավճռականն ու նշանակալին թերևս Սևանի «ծովամարտն» էր (924 թ.)։ Այստեղ հայկական զորքերը ջախջախիչ հաղթանակ տարան արաբների նկատմամբ։ Սևանի «ծովամարտից» հետո շուտով Հայաստանը հասավ Արաբական խալիֆայության գերիշխանության լիակատար թոթափմանը՝ հրաժարվելով անգամ խիստ կրճատված հարկերը վճարելուց։

Անին՝ մայրաքաղաք: Թագավորությունն իր հզորության գագաթնակետին

Հաստատված տևական խաղաղության շնորհիվ երկրում տնտեսական և մշակութային զարգացում սկսվեց։ Վերելքի ժամանակաշրջան էին մանավանդ Աշոտ III-ի (953-977) գահակալման տարիները: Վերջինս աչքի ընկավ իր եռանդուն քաղաքականությամբ. անմիջապես ձեռնամուխ եղավ պետության միասնականությանը խանգարող գործոնների վերացմանը, վերակազմավորեց և մեծացրեց բանակը, իր ազդեցությանը ենթարկեց եկեղեցին: Աշոտ III-ին չհաջողվեց արաբներից գրավել Դվինը, բայց նա նոր մայրաքաղաք հիմնեց։ Մինչ այդ Բագրատունի թագավորները երեք մայրաքաղաք էին փոխել՝ Բագարան, Երազ- գավորս (Շիրակավան) և Կարս։ Վերջիններս չունեին մշակութային, տնտեսական և քաղաքական բավարար հնարավորություններ, որոնք կնպաստեին պետության միասնականությանը: Հասկանալով միասնական պետության համար կայուն և մշտական մայրաքաղաքի կարևորությունը՝ Աշոտ III-ը 961 թ. Անին հռչակեց Հայաստանի մայրաքաղաք: Նոր մայրաքաղաքը նպաստավոր դիրքի շնորհիվ ժամանակի ընթացքում դարձավ խոշոր առևտրային կենտրոն։ Աշոտ III-ի կատարած կարևոր քայլերից էր նաև այն, որ նա կաթողիկոսանիստ աթոռը տեղափոխեց Շիրակ (Արգինա)՝ ապահովելով եկեղեցու միասնականությունը:

Սմբատ II (977-990), Գագիկ I (990-1020) թագավորների օրոք երկիրը կենտրոնացել էր ավերված տնտեսության վերականգնման վրա: Մայրաքաղաքն այս պայմաններում այնքան արագ սկսեց աճել, որ Սմբատ II-ը նրա շուրջը կառուցեց պարիսպների երկրորդ շարքը (Սմբատաշեն պարիսպներ): Կաթողիկոսարանը Արգինայից տեղափոխեց Անի: 987 թվականին արաբներից գրավեց Հայաստանի նախկին մայրաքաղաք Դվինը: Չնայած այդ ամենին՝ Սմբատ II-ի գահակալության շրջանում Բագրատունյաց Հայաստանում նաև խորացավ ավատատիրական մասնատվածությունը:

Գագիկ I թագավորը մի շարք հաղթանակներ տարավ հարևան արաբական ամիրայությունների դեմ և ավելի ընդլայնեց Բագրատունիների տոհմի կալվածքները: Վերականգնեց հին բերդերը և կառուցեց նորերը: Կարողացավ հպատակեցնել կենտրոնախույս ուժերին, անգամ հակադրվել Բյուզանդիային: Բայց այս ամենը ժամանակավոր էր, քանի որ երկրի առանձին մասերի միջև տնտեսական և քաղաքական կապերը թույլ էին։ Երկրի միասնականությունն ավելի շատ պայմանավորված էր թագավորի անձով, և նրա մահվանից հետո բոլոր խնդիրները միանգամից դրսևորվեցին, մանավանդ որ տարածաշրջանում ակտիվ նվաճողական քաղաքականություն էր ծավալել Բյուզանդիան: Նա ծրագրում էր նվաճել նաև Բագրատունյաց Հայաստանը:

Հարցեր և առաջադրանքներ.

1. Ի՞նչ ներքին և արտաքին նախադրյալներ կային հայոց թագավորության վերականգնման համար:

Սմբատ II (977-990), Գագիկ I (990-1020) թագավորների օրոք երկիրը կենտրոնացել էր ավերված տնտեսության վերականգնման վրա: Մայրաքաղաքն այս պայմաններում այնքան արագ սկսեց աճել, որ Սմբատ II-ը նրա շուրջը կառուցեց պարիսպների երկրորդ շարքը (Սմբատաշեն պարիսպներ):

2. Ինչո՞վ էր պայմանավորված Աշոտ I-ի զգուշավոր քաղաքականությունը: Ինչո՞ւ նա երբեք ընդդեմ արաբների չմիացավ բյուզանդական ուժերին:

Մինչ այդ Աշոտ I-ը բավականին հավասարակշիռ քաղաքականություն էր վարում և երբեք ընդդեմ արաբների չմիացավ բյուզանդական ուժերին: Սակայն հավասարակշռությունն աստիճանաբար խախտվեց հօգուտ Բյուզանդիայի:

3. Վերլուծի՛ր: Ի՞նչ միջոցների էր դիմում Արաբական խալիֆայությունը՝ Բագրատունիների դիմադրությունը թուլացնելու և իր գերակայությունը հաստատելու համար:

Դա դրսևորվեց հատկապես Սմբատ I-ի կառավարման տարիներին։ Խալիֆայությունը սկսեց միջամտել Հայաստանի ներքին գործերին՝ Բյուզանդիայի հետ շփումները չեզոքացնելու նպատակով։

4. Ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ Բագրատունյաց թագավորության համար այն, որ արտաքին քաղաքականության հավասարակշռությունն աստիճանաբար խախտվեց հօգուտ Բյուզանդիայի:

Սակայն հավասարակշռությունն աստիճանաբար խախտվեց հօգուտ Բյուզանդիայի: Դա դրսևորվեց հատկապես Սմբատ I-ի կառավարման տարիներին։ Խալիֆայությունը սկսեց միջամտել Հայաստանի ներքին գործերին՝ Բյուզանդիայի հետ շփումները չեզոքացնելու նպատակով։

5. Ինչպե՞ս հաջողվեց Աշոտ II Երկաթ արքային թե՛ պահպանել և թե՛ ամրապնդել երկրի անկախությունը:

Այդ օրհասական պահին հայոց թագավորության պահպանման գործը ստանձնեց երիտասարդ թագաժառանգ Աշոտը՝ Աշոտ II Երկաթը (914-928), որն իր պատվանունը ստացավ համառ մարտերի և ճկուն ռազմավարության, ինչպես նաև խիզախության ու տոկունության շնորհիվ։ Բազմաթիվ ճակատամարտերից ամենավճռականն ու նշանակալին թերևս Սևանի «ծովամարտն» էր (924 թ.)։ Այստեղ հայկական զորքերը ջախջախիչ հաղթանակ տարան արաբների նկատմամբ։

6. Ի՞նչ նշանակություն ունեցավ Բագրատունյաց թագավորության համար նոր մայրաքաղաքի՝ Անիի հիմնումը:

Երկրի միասնականությունն ավելի շատ պայմանավորված էր թագավորի անձով, և նրա մահվանից հետո բոլոր խնդիրները միանգամից դրսևորվեցին, մանավանդ որ տարածաշրջանում ակտիվ նվաճողական քաղաքականություն էր ծավալել Բյուզանդիան: Նա ծրագրում էր նվաճել նաև Բագրատունյաց Հայաստանը:

7. Պատճառ և հետևանք

Պատկերացրու, որ դու Աշոտ III արքայի խորհրդատուն ես և պետք է նրան համոզես, որ նոր մայրաքաղաք հիմնի, և որ այդ նոր մայրաքաղաքը պետք է այդուհետ մշտական լինի: Ինչպե՞ս կհիմնավորես քո առաջարկը: Մանրամասնի՛ր:

Ըստ քեզ՝ ի՞նչ ընթացք կարող էր ունենալ Բագրատունիների թագավորությունը, եթե մայրաքաղաք մնար Կարսը, և չհիմնվեր նոր մայրաքաղաք Անին:

Առաջադրանքներ

Ա․  Ո՞րն էր այդ երեք օրերի ընդհանուր փոխաբերական իմաստը: Հիմնավորե՛ք Ձեր կատարած ընտրությունը.

• այդ օրերը բոլորն էլ անցած էին,
• երեք օրերում էլ սիրելի էակներ էին,
• երեք օրերում էլ մնացել էր մեղքի զգացում,
• բոլոր օրերն էլ շպրտվել էին քարափին:

Բ․  Հիմնավորե՛ք հետևյալ մտքերի անհրաժեշտությունը ստեղծագործության մեջ.
-Պարո՛ն, -գոռաց Կաձիրան. -Լսեցե՛ք: Թողե՛ք, գոնե այդ երեք օրերը վերցնեմ: Աղաչո՛ւմ եմ ձեզ: Գոնե այդ երեքը: Ես հարուստ եմ: Ձեզ կտամ ինչ-որ ուզենաք:-Քո կորսված օրերը: Օրերը, որ դու կորցրել ես: Դրանց սպասում էիր, ճի՞շտ է:

Կաձիրան գիտակցում էր, թե ինչ սխալ է արել և փորձում էր ամեն ինչ ուղղել։

Գ․ Հիմնավորե՛ք պատմվածքի այսպիսի ավարտը․
Ու թանձրանում էր գիշերվա խավարը:

Պարոնը անհետացավ՝տանելով իր Կաձիրայի կորցրած օրերը։
Դ․ Մեկ նախադասությամբ գրեք մեկ այլ ավարտ, որը Ձեր կարծիքով կհամապատասխանի պատմվածքին։

Պարոնը համաձայնվանում մեկ շանս էլ տալ Կաձիրային։Կաձիրան ուղղում է իր այդ երեք սխալները,բայց չի կարողանում մոռանալ որ նա դեռ շատ սխալներ է թույլ տվել։